اندومتریوز چیست؟ علائم، علل، تشخیص و درمان
اندومتریوز یکی از بیماری‌های شایع در میان خانم ها در سنین باروری است که می‌تواند زندگی روزمره، سلامت باروری و کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. در این محتوا به‌صورت جامع و به زبان ساده به معرفی اندومتریوز، علائم آن، دلایل ایجاد، روش‌های تشخیص و راهکارهای درمانی آن می‌پردازیم.
اندومتریوز چیست؟
Endometriosis بیماری‌ای است که در آن بافتی مشابه با لایه داخلی رحم (اندومتر) در خارج از رحم رشد می‌کند. این بافت ممکن است در نواحی مختلفی از لگن مثل تخمدان‌ها، لوله‌های رحمی (فالوپ)، سطح خارجی رحم، مثانه یا حتی روده‌ها دیده شود. این یافت به تغییرات هورمونی سیکل قاعدگی پاسخ می‌دهد و این امر می‌تواند منجر به درد، التهاب، تشکیل کیست و چسبندگی اندام‌های داخلی شود.
علائم اندومتریوز
شایع‌ترین علائم شامل موارد زیر است:
- درد شدید در دوران قاعدگی (دیسمنوره)
- درد لگنی مزمن حتی خارج از دوران قاعدگی
- خونریزی های سنگین در حین قاعدگی یا لکه بینی بین دوره ها
- درد هنگام رابطه جنسی
- ناباروری
- درد هنگام اجابت مزاج یا ادرار
- خستگی مزمن، نفخ شکم و تغییر در الگوی گوارشی
شدت علائم لزوماً با شدت بیماری یکسان نیست؛ برخی بیماران با شرایط شدید ممکن است علائم خفیفی داشته باشند و برعکس.
علت اندومتریوز چیست؟
علت قطعی هنوز مشخص نیست اما چندین نظریه در مورد منشأ آن مطرح شده‌اند:
- قاعدگی برگشتی: (Retrograde Menstruation) بازگشت خون قاعدگی
- نقص در سیستم ایمنی: ناتوانی سیستم ایمنی در شناسایی و پاک‌سازی سلول‌های نابجای اندومتر
- ژنتیک: سابقه خانوادگی ابتلا احتمال بیماری را افزایش می‌دهد.
- تبدیل سلول‌های غیررحمی به بافت شبیه آندومتر
عوامل خطر :
برخی از عوامل ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند:
- چرخه های قاعدگی نزدیک به هم
- قاعدگی‌های طولانی و سنگین
- نداشتن سابقه بارداری
- سابقه خانوادگی اندومتریوز
- اختلالات آناتومیکی رحم یا لگن
چگونه اندومتریوز تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص قطعی اندومتریوز معمولاً چالش‌برانگیز است و به ترکیبی از روش‌های بالینی و پاراکلینیکی نیاز دارد:
- شرح حال کامل و معاینه لگنی
- سونوگرافی ترانس‌واژینال (مفید برای بررسی کیست‌های آندومتریوما)
- MRI لگن برای ارزیابی شدت و محل درگیری
- لاپاراسکوپی تشخیصی: دقیق‌ترین روش تشخیصی است که امکان مشاهده مستقیم ضایعات را فراهم می‌کند.
انواع و درجات:
بر اساس شدت درگیری و محل آن، اندومتریوز به چهار مرحله تقسیم می‌شود:
مرحله اول یا محدود: تنها چند زخم یا ضایعه کوچک وجود دارد. این ضایعات ممکن است روی اندام‌ها یا بافت پوشاننده لگن یا شکم یافت شوند. در این مرحله، بافت اسکار بسیار کم است یا وجود ندارد.
مرحله دوم یا خفیف: تعداد ضایعات نسبت به مرحله اول بیشتر است. این ضایعات همچنین در عمق بیشتری از بافت نفوذ کرده‌اند و ممکن است مقداری بافت اسکار (چسبندگی) نیز وجود داشته باشد.
مرحله سوم یا متوسط: تعداد زیادی ضایعه عمقی وجود دارد. ممکن است کیست‌های کوچکی روی یکی یا هر دو تخمدان دیده شوند و همچنین نوارهای ضخیمی از بافت اسکار به نام چسبندگی (adhesions) وجود داشته باشد.
مرحله چهارم یا شدید: این مرحله گسترده‌ترین نوع اندومتریوز است. تعداد زیادی ضایعه عمقی و چسبندگی‌های ضخیم وجود دارد. همچنین کیست‌های بزرگی روی یکی یا هر دو تخمدان دیده می‌شوند.
درمان
درمان اندومتریوز به شدت علائم، تمایل به بارداری، سن بیمار و میزان پیشرفت بیماری بستگی دارد. اهداف درمان شامل کاهش درد، بهبود کیفیت زندگی و حفظ یا بازگرداندن باروری است.
۱. درمان دارویی (مطابق تجویز پزشک)
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی: (NSAIDs) مانند ایبوپروفن برای کاهش درد
درمان‌های هورمونی: شامل قرص‌های ضدبارداری ترکیبی، پروژستین‌ها، آنالوگ‌های GnRH و …
۲. جراحی
لاپاراسکوپی درمانی: برداشتن ضایعات، کیست‌ها و چسبندگی‌ها
برداشتن رحم و تخمدان‌ها: در موارد بسیار شدید و مقاوم به درمان، با در نظر گرفتن تمایل بیمار به بارداری
۳. درمان ناباروری
کمک به تخمک‌گذاری
روش‌های کمک‌باروری مانند IUI و IVF
تأثیر اندومتریوز بر باروری
اندومتریوز یکی از علل مهم ناباروری در زنان است. این بیماری می‌تواند بر کیفیت تخمک، عملکرد لوله‌های رحمی و محیط رحم اثر بگذارد. خوشبختانه با استفاده از روش‌های نوین کمک‌باروری، بسیاری از زنان مبتلا به این مشکل می‌توانند باردار شوند.
نقش تغذیه و سبک زندگی در مدیریت اندومتریوز
تغییرات ساده در سبک زندگی می‌توانند در کنترل علائم اندومتریوز بسیار مؤثر باشند:
- رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات، اسیدهای چرب امگا-۳ و…
- پرهیز از مصرف غذاهای فرآوری شده، قند و چربی‌های اشباع
- ورزش منظم و کنترل وزن
- کاهش استرس از طریق مدیتیشن یا یوگا
جمع بندی:
اندومتریوز یک بیماری مزمن ولی قابل کنترل است. آگاهی از علائم آن، مراجعه زودهنگام به پزشک و استفاده از روش‌های درمانی مناسب می‌تواند به کنترل علائم، بهبود باروری و ارتقای کیفیت زندگی بیماران کمک کند. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان علائم مشابهی دارید، مشاوره با پزشک متخصص زنان بهترین قدم برای تشخیص و درمان به موقع اندومتریوز خواهد بود.